[Nettime-nl] Expanded cinema 1967 MovieMovie op Film Festival Rotterdam 2008

[Tjebbe van Tijen via Chello <t.tijen@chello.nl>]

Als onderdeel van de sectie "Exploding Cinema" van het Film Festival  
Rotterdam is er een "Hommage aan de experimentele film festivals in  
Knokke Le Zoute, België onder de naam: EXPRMNTL in de jaren  
1949-1974. Deze festivals waren een initiatief van Jacques Ledoux  
(1921-1988) die de positie van directeur van het "Koninklijk Belgisch  
Filmarchief" combineerde met die van programmeur van dit wilde  
festival waar de internationale culturele underground eens in de  
zoveel jaar een ontmoetingsplaats had wat - ver voor de huidige  
mogelijkheden van communicatie en uitwisseling van beeld en geluid -  
van ongekend belang was. Hier ontmoette en zag ik de producten van de  
Filmmakers coops uit New York, London, Wenen, Zürich, Köln hier werd  
film tot meer dan een donkere zaal met een wit doek en projectie  
gemaakt, dit was een plek waar naast de experimenten binnen het kader  
van het projectiedoek ook expanded cinema getoond werd, een losse  
verzamelterm voor happenings, installaties en performances waarin  
cinema en andere projectie systemen gecombineerd werden met  
dramatisch gehanteerde voorwerpen en direct handelende personen.  
Voordat het begrip multi-media nog bestond werd hier geëxperimenteerd  
met ander gebruik van bewegend beeld en geluid, iets wat niet  
noodzakelijkerwijs hoefde te bestaan uit dure drie dimensionale 'high  
tech' installaties, maar vaak bestond uit een prettig rommelige  
constructies waarin film niet zozeer gebruikt werd om de  
werkelijkheid te simuleren, maar om een nieuwe werkelijkheid te  
creeëren. Waar de Schots/Canadese pionier van experimentele cinema  
Norman MacLaren (1914-1987) in de dertiger jaren met penseel verf en  
mes de pelicule - het film materiaal zelf - te lijf ging om zo zijn  
eerste films te maken, hiertoe gedreven omdat hij geen geld had voor  
een camera en de daarop volgende kostbare reproductiemethode, zo  
experimenteerden wij dertig jaar later met expanded cinema door het  
inzetten van binnen ons bereik liggende middelen als plastic folie,  
blazende stofzuigers, en ventilatoren, oude dia- overhead- en  
filmprojectoren en voorlichtings en propaganda filmmateriaal dat in  
die tijd gratis uitleenbaar werd gesteld door bedrijven, ambassades  
en wat dies meer zij.

Een roemruchte aflevering van het EXPRMNT festival in Knokke-Le-Zoute  
was die van 1967 waar happening, "hippiedom", culturele underground,  
kunst-establishment en politieke activisten samenschoolden in het  
grote Casinogebouw van Knokke-Le-Zoute pal aan de zeeboulvard dat  
tussen Kerst en Oudjaar geheel door het experimentele film festival  
overgenomen werd.
Ik heb hier nog de toen keurig gestencilde deelnemerslijsten van het  
festival in een map liggen en pluk daar in willekeurige volgorde een  
aantal namen uit om de persoonlijke chemie van EXPRMNTL te duiden:  
Arman (beelden kunstanaar), Konrad Boehmer (componist), Peter Handke,  
Piotr Kowalski (wetenschapper, architect en kunstenaar), Frederik  
Rezewski (musicus, componist), Eduardo Sanguineti (dichter), Julio Le  
Parc (kinetisch kunstenaar), Pim de la Parra (cineast), Mauricio  
Kagel (componist), Barbera Meten (cineast), Phil Bloom (performer,  
dansde life als hoela meisje in een film van Wim van de Linde),  
Marcel Broodthaers (dichter, cineast), Hugo Claus (schrijver,  
beeldend kunstenaar, dramaturg), Jean Clay (uitgever van het Frans  
blad Robho over kinetische kunst), Jan de Vaal (directeur Nederlands  
Filmmuseum), Stephen Dwoskin (cineast, betrokken bij vorming  
filammakers coops), H.R. Giger (psychedelisch kunstenaar uit  
Zwitserland), Jim Haynes (cultureel animator met zijn Arts Lab  
Londen), Peter Kubelka (Oostenrijkse cineast), John Latham (kunsenaar  
oprichter van de latere Artist Placement Group gericht op kunst,  
wetenschap en technologie, deed een performance met 'book plumbing in  
Knokkke), Jean-Jacques Lebel (Franse happenaar),  Werner Nekes (Duise  
cineast en latere verzamelaar van pre-cinematische apparaten, toen  
actief in filmmakers coop beweging), Yoko Ono (Japanse performer die  
hier haar butocks show deed), Gottfried Schlemmer (Weense  
kunstcriticus), Harald Szeemann (Zwitserse kunsthistoricus en museum  
directeur), Richard Teitelbaum Amerikaanse elecrtonische musicus),  
Roland Topor (Franse kunstenaar en cartoonist), Wim van der Linden  
(Nederlandse cineast met zijn 'sad movies op de rand van Fluxus),  
Matthijs van Heijningen (toen directeur van het noodlijdende Sigma  
Centrum dat later tot Paradiso omgveorm werd, nu sinds jaren  
filmproducent), Wim Verstappen (cineast), Jud Yalkut (lid van  
Amerikaans USCO media art collective die experimenteerde met  
stroboscopen, geluidsbanden en andere directe media realisaties)...  
dit zijn slechts namen die nu nog door mij geassocieerd worden met  
een bepaalde artistieke of curator-achtige activiteit; de  
oorsponkelijke lijsten uit 1967 bevatten een 500-tal namen en een  
ieder zal er vanuit zijn of haar eigen culturele belangstelling weer  
- met verbazing - andere namen en persooons-combinaties in weten te  
vinden.

Ik moet nu in de wij-vorm overgaan om kort te beschrijven wat nu die  
MovieMovie was. "Wij" waren een groep van kunstenaars, organisators  
en constructeurs die in de jaren 1965-1966 ontstaan was en zich voor  
het eerst manifesteerden onder de naam Sigma Projecten in de zomer  
van 1967 met een reeks van straat happenings en 'events' in Londen,  
Amsterdam en Rotterdam. Sigma Projecten had een basis gevonden in het  
toen net nog bestaande culturele centrum in Amsterdam aan de  
Kloveniersburgwal Sigma centrum dat geïnspireerd door de ideeën van  
Alexander Trocchi (Sigma, of de onzichtbare opstand van een miljoen  
geesten) op initiatief van onder meer Simon Vinkenoog, Wilbert Bank  
en Olivier Boelen in 1966 opgericht werd. Industrieel ontwerper Theo  
Botschuijver, architect Sean Wellesley Miller, musicus Willem  
Breuker, fotograaf Pieter Boersma, kunstenaar Jeffrey Shaw en ik zelf  
als kunstenaar en organisator vormden de kern van de groep die ook  
losse associaties aanging met andere flucturerende groepen als de New  
Electric Chambre Music Ensemble met o.m. Remco Scha en Piet Verdonk  
en electro-instrumentale muziekgroepen als AMM ensemble uit Londen en  
Musica Elettronica Viva uit Rome. Eind 1967 werd een andere  
groepsnaam gekozen 'Event Structure Research Group' (een naam  
geinspireerd door de idee van 'event structure' zoals geformuleerd  
door de Londense kunstenaar John Latham). Het MovieMovie project werd  
onder de naam van deze twee groepen Sigma Projecten en Event  
Structure Research Group, geproduceerd en Knokke-Le-Zoute getoond.

Ik vind hier de oorspronkelijke beschrijving in de Nederlandse versie  
van de MovieMovie:
"Een bewegend landschap van een pneumatische struktuur waarop door de  
ruimte geprojekteerde beelden zich materialiseren, terwijl uit de  
opaciteit zelf van de materie zich evenementen losmaken. Met deze  
reconstitutie van conceptuele situaties (films) in een reële tijd  
(het gebeuren in de struktuur), wordt de toeschouwer dekor,  
vervolgens evenement; hij wordt omgevormd tot acteur."

Van vier kanten werden er beelden op de reusachtige bewegende bol/ 
pyramide van transparent en wit plastic geprojecteerd, een combinatie  
van dia's, overhead projectoren met vloestof effecten (door de groep  
The Overheads uit London) en film projectoren met een bizarre mix aan  
film fragmenten; ik heb de lijst van films die toen gebruikt werden  
nog niet terug gevonden maar herinner mij wel een anti-communistiche  
Amerikaanse cartoon film van de John Birch Society en Amerikaanse  
regerings films die de noodzakelijkheid van de oorlog in Vietnam  
aantoonden, inclusief beelden van bomarderende vliegtuigen, als ook  
een film van Shell over de zegingen van de olieindustrie en onze  
eigen op subliminale perceptie gebaseerde continue film.

Deze laatste film gemakt door Jeffrey Shaw en mij en met muziek  
gecomponeerd door Willem Breuker bestond uit een duizendtal met de  
hand gecalligrafeerde tekeningen in positief, negatief, spiegelbeeld  
en afgewisseld met puur zwarte en  witte frames, die in een razend  
tempo voorbijschieten, een studie naar het bestaan van subliminale  
perceptie in cinema, gebaseerd op het toen alom bekende verhaal dat  
Coca Cola in gewone films enkele frames met reclame voor haar drank  
verborgen had en de toeschouwers zo onderbewust deed verlangen naar  
een 'coke'. Deze getekende Continue Film is zeker geen animatie film  
die probeert een al dan niet realistische beweging van vormen of  
wezens te sugggereren. Het is een onderzoek naar perceptie van snelle  
beeldwisselingen, waarbij in de praktijk uitgevonden werd dat  
perceptie gebaseerd is op discriminatie, zo ook visuele perceptie;  
één enkle film frame (dat met een snelheid van 24 beelden per seconde  
voorbijschiet) is als afzonderlijk beeld niet waar te nemen, maar als  
een enkel frame voorafgegaan wordt door een reeks van zwarte frames,  
of als in een reeks van gelijke frames één enkel frame in negatief  
getoond wordt, dan is het wel degelijk mogelijk dat ene enkele beeld  
te zien. De duizend tekeningen die de basis van dit film experiment  
vormden - door Jeffrey Shaw en mij in 1966 gemaakt - kwamen voort uit  
een vorm van tekenen die ik in de jaren daarvoor ontwikkeld had:  
continue tekening, een topologisch lijnen syteem dat de potentieel  
oneindige variatie mogelijkheden van grafische gestes bewees, door  
van het papier af zich uit te breiden over ieder beschrijfbaar  
oppervlak (een reactie op de gangbare kunstpraktijk van finale  
verstilde kunstvoorwerpen); z Een poging de handeling zelf van het  
tekenen tot expressiemiddel te maken en niet het eindproduct  
(tekening, schilderij, animatie). In in de zomer van 1967 maakte ik  
met een groep  'tekenaars' een continue tekening van Londen naar  
Amsterdam en Rotterdam die eindigde in een andere expanded cinema  
opblaasstructuur de Corpocinema die toen op het Schouwburgplein  
opgesteld stond. De CorpoCinema was de voorloper van de latere  
MovieMovie.
De Continue Film heeft begin noch einde en fysiek werd dat  
geraliseerd door de film in een oneidige loop te monteren, die  
dikwijls over meerdere katrollen in de ruimte gehangen werd om de  
meters film - die normaliter van een spoel boven naar een spoel  
beneden getransporteerd worden - te kunnen laten ronddraaien; wat  
weer een ratelende ruimtelijke constructie opleverde (dit materieële  
aspect van vroege expanded cinema gaat in recente zogenaamd  
hsitorische museum represenaties totaal verloren, zoals bij de koele  
digitale reproductie van het werk van Andy Warhol nu in het Stedelijk  
Museum Amsterdam). Vele jaren later - maar dan in een museale  
situatie - is de film nog geprojecteerd in het Museum Boymans van  
Beuningen op de tentoonstelling Aktiekunst uit de zestiger jaren,  
ditmaal met een ingenieus systeem van een super 8 filmcassette met  
een moebius band/loop.

Het programma nu aanstaande zondag in Rotterdam is samengsteld door  
Xavier Garcia Bardon die in 2002 een studie publiceerde over de  
Experimentele festivals in Knokke-Le-Zoute ("EXPRMNTL festival hors  
norme"; Revue Belge du Cinéma, 43). Xavier heeft een vijftiental  
films geselecteerd, waaronder 'The big shave' van martin Scroses  
1967, 'Self obliteration' van Jud Yalkut en Yayoi Kusama 1967, 'Pêche  
de nuit' met sonoloog en dichter Henri Chopin en 'Adebar' van de  
Oostenrijker Peter Kubelka uit 1957. Naast films zijn er ook enkele  
deelnemers aan het Knokke festival aanwezig, worden documentaire  
beelden en filmische verslagen vertoond en zijn er enkele life  
performances & sound tracks om toch nog iets van de sfeer uit die pre- 
digitale tijden te proeven...

enkele beelden van de MovieMovie en een link naar documentatie van de  
Continue Film op mijn website:
http://imaginarymuseum.org/

Het programma beging aanstaande zaondag 27 januari vanaf 17:30 uur in  
De Lantaarn Rotterdam; nadere details op de web-site van het  
Rotterdam festival:
http://www.filmfestivalrotterdam.com/eng/search/film.aspx?id=1ad386fa- 
e9b3-4f28-9d1b-7f8b84d57819

Tjebbe van Tijen 25/1/2008

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).